PRZYGODY
MIŁOSNE
WIELKIEGO MONARCHY
...czyli o miłostkach, miłościach i życiu prywatnym Kazimierza Wielkiego
„Nadęty bowiem pomyślnością, dawszy się nią zaślepić, i straciwszy rozsądek, który go był zalecał, zboczył z drogi pomiarkowania, żądzom zgubliwym, rozpuścił wodze, i takiemu oddał się zepsuciu, że zdrożnością obyczajów wnet przyćmił blask swego panowania, i czynów rozgłośnych sławę zatarł ohydą i sromotą.”
Jan Długosz
O Kazimierzu Wielkim oczywiście nie bez powodu mówi się, że „zastał Polskę drewnianą a zostawił murowaną”.Za jego panowania wybudowano 50 zamków, a 30 miast otoczono solidnymi murami. Kazimierz Wielki wzmocnił kraj nie tylko budowlami, ale przede wszystkim dobrą polityką wewnętrzną i zagraniczną.
Jednak, warto też wspomnieć o życiu prywatnym wielkiego władcy,który nie stronił od rozlicznych miłości, bigamii, a nawet gwałtu. W swoich kronikach Jan Długosz pisze o Kazimierzu Wielkim w następujących słowach: „On atoli, w ponętach światowych ugrzęzły, tych grzechów cielesnych ani Boskim ani ludzkim mieczem nie dał z siebie wytępić.”
Kazimierz Wielki miał cztery żony,jednak nie pozostawił żadnego legalnego następcy tronu i to właśnie na nim zakończyło się panowanie dynastii Piastów.
Kazimierz Wielki – krótka nota biograficzna
Jak pisze w„Rocznikach czyli Kronikach sławnego Królestwa Polskiego” Jan Długosz: „Dnia 30 kwietnia 1310 r. w mieście Kowalu na ziemi kujawskiej, księżna Jadwiga żona Władysława Łokietka powiła syna Kazimierza, którego urodzenie i kolebkę osądziłem za godne osobnej wzmianki.”Król Kazimierz III Wielki był synem Władysława Łokietka i księżniczki wielkopolskiej, Jadwigi, Kazimierz był ich najmłodszym dzieckiem,dwaj jego bracia zmarli w dzieciństwie,miał też trzy siostry.W wieku dziesięciu lat, był obecny przy ślubie jednej z nich: Elżbiety, która wyszła za króla Węgier Karola Roberta z dynastii andegaweńskiej. W tym samym roku 1320, Kazimierz był świadkiem koronacji swego ojca Władysława Łokietka na króla Polski.
Łokietek stopniowo wprowadzał swego syna w sprawy państwowe. Kazimierz już w wieku osiemnastu lat przebywał na Węgrzech z misją dyplomatyczną u swej siostry Elżbiety i jej małżonka Karola Roberta. Później dwudziestojednoletni Kazimierz zostaje namiestnikiem w Wielkopolsce,na Kujawach i ziemi sieradzkiej.27 września 1331 roku ma miejsce bitwa pod Płowicami .Krzyżacy rozgłosili, że królewicz uciekł z pola bitwy, w rzeczywistości jednak zapewne odesłał go ojciec,który bał się o zdrowie i życie jedynego następcy tronu.W 1332 roku Kazimierz prowadził walki z książętami głogowskimi o Wielkopolskę oraz poprowadził ostateczny szturm na gród Kościan.
W 1333 roku umiera Władysław Łokietek, który poleca narodowi swego syna Kazimierza. Łokietek oddając władzę swemu synowi poradził mu, aby rządził sprawiedliwie. Dwudziestotrzyletni Kazimierz stanął przed ogromnym wyzwaniem. Musiał poradzić sobie z osłabionym długimi wojnami, potrzebującym spokoju krajem.
Kazimierz Wielki mimo wielu oskarżeń o tchórzostwo, prowadził politykę, która polegała na rozwiązywaniu konfliktów na drodze rokowań. W 1335 roku w Wyszehradzie zawarł słynny pokój z Czechami. Kazimierz zgodnie z wolą ojca procesował się z Krzyżakami o Pomorze. Ostatecznie zakon został obłożony klątwą i wezwany do zwrócenia ziem zabranych państwu polskiemu. W 1342 roku podpisano w Kaliszu pokój, zwany wieczystym, co pozwoliło Polsce na wzmocnienie sił i przygotowało przyszłe zwycięstwo pod Grunwaldem.W 1344 doszło do wojny z Czechami. Król stawiał sobie realne cele, w związku z czym zrezygnował ze Śląska,którego i tak nie miał szans wyrwać z rąk władców czeskich, za to zdobył Ruś Halicką, choć zarzuca mu się,że zaakceptował trwałą utratę Śląska. Polska Kazimierza Wielkiego była monarchią stanową, najwyżej w hierarchii stała osoba króla. Kazimierz troszczył się o wszystkie grupy społeczne. Uporządkował i spisał prawo zwyczajowe z terenów Wielkopolski i Małopolski.Jest on również założycielem uniwersytetu w Krakowie. Umierając w 1370 roku, pozostawił Polskę zasobną i bezpieczną. Pojawia się wiele dywagacji na temat jego rządów, przede wszystkim jeżeli chodzi o życie prywatne,jednak biorąc pod uwagę jego zasługi wobec Polski pod względem politycznym i gospodarczym są one niezaprzeczalnie ogromne.
Kazimierz Wielki – inny obraz monarchy...
Jerzy Pilkowski pisze o Kazimierzu Wielkim,że: „ Był człowiekiem brutalnym wobec najbliższego otoczenia:powodował skandale, źle traktował swe żony i miał wiele kochanek,
a księdza, który zwrócił mu uwagę na niewłaściwe zachowanie, kazał zamordować.”Taki opis króla nie ukazuje go w dobrym świetle, jednak tak właśnie wyglądało życie intymne wielkiego monarchy. Romanse i miłosne występki towarzyszyły mu już od najmłodszych lat.Kiedy Kazimierz miał jedenaście lat miało odbyć się pierwsze, planowane przez Władysława Łokietka, małżeństwo z Judytą Dobrotliwą, córką króla Czech Jana Luksemburskiego, ostatecznie jednak nie doszło ono do skutku.
Pierwszy ślub Kazimierza miał miejsce jeszcze za życia Władysława Łokietka. Kazimierz ożenił się z córka wielmożnego pana Giedymina,wielkiego księcia litewskiego, Anną. Małżeństwo to miało oczywiście wymiar jedynie polityczny,ponieważ powstały sojusz między Polską a Litwą skierowany byłby przeciwko zakonowi. Jednak najpierw Giedymin ze swym krajem przyjęli chrzest, co spotkało się z ogromną aprobatą Kościoła. Później do Krakowa dotarła księżna Giedyminówna , która w posagu oprócz złota i srebra, przyprowadziła 24 tysiące jeńców polskich wypuszczonych z okazji zaślubin na wolność. Posag żony Kazimierza może świadczyć o tym,że Łokietek i Giedymin liczyli na długi i owocny sojusz.
Aldona Anna Giedyminówna
Urodziła się jako poganka, córka władcy Litwy,nadano jej pogańskie imię Aldona. Kiedy miała piętnaście lat na dworze jej ojca pojawili się posłowie Łokietka, zaraz potem Aldona udała się do Krakowa. 30 kwietnia 1325 roku została ochrzczona, musiała dodatkowo przejść sześciomiesięczną katechezę,aby nie być chrześcijanką tylko formalnie. Ślub z Kazimierzem odbył się 16 października. Podobno przyszły władca nie był zachwycony rozkazem ojca, który musiał doprowadzić go do ołtarza siłą. Aldona, która po chrzcie przyjęła imię Anna, nigdy nie wyzbyła się do końca swych pogańskich zwyczajów. Gorszyło to jej teściową,która była osobą gorliwie wierzącą. Po śmierci Łokietka doszło do tego,że Jadwiga sprzeciwiła się koronacji Anny. Jak pisze Jan Długosz: „A matka książęcia Kazimierza, podniosła spór i wielkie stawiła trudności do koronacyi Anny żony Kazimierza, utrzymując: że nie godziło się za jej życia i z ujmą jej powagi zdobić innej niewiasty królewską koroną.” Jednak : „Alić przebłagana prośbami syna, rzeczonego książęcia Kazimierza, którego więcej niż macierzyńską miłością kochała, nie tylko zezwoliła na koronacyą jego żony [...]”. Ostatecznie uroczystości koronacyjne odbyły się w dniu świętego Marka w 1333 roku. Nie można do końca określić czy małżeństwo to było nie udane, Anna powiła Kazimierzowi według różnych źródeł jedną lub dwie córki. Królowa pogodziła się ze zdradami męża i jego kolejnymi nałożnicami, zawsze czuła się nieswojo i obco na dworze królewskim. Zmarła 28 lipca 1339 roku, jak pisze Długosz: „zeszła ze świata śmiercią osobliwą i straszną „. Panowało przekonanie,że umarła przez swoje pogańskie zwyczaje,jak opisuje Długosz:”Do tych bowiem próżności w domu rodziców pogańskich z dzieciństwa nazwyczajona, nie opuściła ich bynajmniej po przyjęciu wiary chrześciańskiej. A gdy król Kazimierz nie tak zezwalał jako raczej obojętnie na nie patrzał, zazwyczaj gdy konno albo w powozie jechała, poprzedzały ją bębny, piszczałki, skrzypice, rozmaitego rodzaju granie i śpiewanie.”
Klara Zach – pomszczona dziewica
Podczas małżeństwa z Anną, Kazimierz miał już głośny romans,a raczej miłosną przygodę na dworze męża swej siostry, Elżbiety na Węgrzech. Romans pozostał by tajemnicą, gdyby nie to,że skrzywdzona dziewczyna opowiedziała o nim swemu ojcu. Dziewczyną tą była Klara Zach,dwórka Elżbiety. Młody Kazimierz zapałał miłosną żądzą. Pewnej nocy udawał chorego i pod tym pretekstem Elżbieta zwabiła śliczną dziewczynę do sypialni, a zaraz potem wyszła. Wtedy Kazimierz zniewolił pannę,co przez Długosza zostało uznane za „gwałt na dziewicy”.Ojciec Klary dowiedział się o wszystkim po wyjeździe Kazimierza, jednak jego szał był tak ogromny,że wpadł do sali, w której zgromadzona była rodzina królewska. Rzucił się na króla, jednak władcę osłoniła Elżbieta,która przypłaciła ten gest czterema obciętymi palcami. Sam Karol ukrył się pod stołem,a dzieci królewskie za opiekunkami. Podczaszy królewski zabił Felicjana mieczem, węgierski sąd sejmowy nakazał jego zwłoki poćwiartować i rozwiesić po miastach. Samej Klarze ucięto nos, wargi i ręce,a później wożono ją na koniu, każąc mówić wszystkim napotkanym: „Każdemu niechaj się to stanie, kto na króla swego podniesie rękę.”Siostrę Klary zamęczono, jej brata stratowano końmi, a dalekich powinowatych wygnano z Węgier.
Niedoszła żona Małgorzata
Królowi bardzo zależało na dobrych stosunkach z Czechami, w związku z czym jego następne małżeństwo, także było jedynie układem politycznym. Już dwa lata po śmierci Anny, został sfinalizowany układ zaręczynowy między Kazimierzem Wielkim a Małgorzatą, córką Jana Luksemburskiego. Małgorzata była wdową po Henryku Dolnobawarskim. Zmarła 11 lipca 1341 roku tuż przed zawarciem małżeństwa z Kazimierzem. Mimo tego, dwa dni po jej śmierci w Pradze wystawione zostały dokumenty świadczące o sojuszu z Czechami( miał on obowiązywać nawet kiedy małżeństwo nie doszło by do skutku).
Wybór padł na księżniczkę heską, Adelajdę.
Kazimierz sprzymierzony z Luksemburgami, jeszcze przebywając w Pradze, polecił im znalezienie kolejnej kandydatki na żonę. Wybór padł na Adelajdę. Król wysłał posłów(swatów)do jej ojca,Henryka landgrafa Heskiego. Margrabia Heski był niezmiernie zadowolony, z możliwości powinowactwa z królem,oddał córkę, a dodatkowo,aby bardziej uczcić króla, sam odprowadził Adelajdę do Krakowa. Jak opisuje Długosz, król hojnie ugościł ojca swej wybranki, a kiedy przybył on z córką: „Na ich spotkanie wyszło z kościołów Krakowskich duchowieństwo i wszystkie stany w processyi.”Ślub odbył się w 1341 roku w Poznaniu. Posag Adelajdy był niezwykle skromny: dwa tysiące kóp groszy Praskich(podobno nigdy nie został wypłacony).
Już na początku, małżeństwo Kazimierza Wielkiego i Adelajdy zaczęło przeżywać kryzys. Powodem były liczne nałożnice króla a przede wszystkim to,że Adelajda była bezpłodna. Był to dramat królowej,ponieważ w tamtych czasach wartościowa była tylko kobieta, która mogła dać królowi potomka i przedłużyć rządy dynastii. Król pałający pogardą i obrzydzeniem do swej bezpłodnej żony, odseparował ją od siebie i osadził na zamku w Żarnowcu nad Pilicą.
Jan Długosz pisze: „[...]w zamku królewskim, w mieście Żarnowcu, mieszkała jak wdowa, opatrywana dostatnie we wszystkie rzeczy potrzebne. Tę wzgardę mężowską i zniewagę, znosiła z rzadką cierpliwością, żyjąc powściągliwie i z dala od wszystkich ponęt cielesnych.”
Zarówno cesarz, jak i papież próbowali pogodzić zwaśnionych małżonków, jednak Kazimierz Wielki posunął się jeszcze dalej. Papież Klemens IV przykazał mu: „aby oddaliwszy od siebie wszystkie nierządnice, łoża małżeńskiego wszeteczeństwem więcej nie kaził.”Król pogrążony w zawiścikazał biskupowi Krakowskiemu płacić daninę za ziemię dzierżawione w okolicy Sandomierza. Biskup nakazał pogrozić królowi ekskomuniką,ale większość duchownych obawiała się królewskiego gniewu, ostatecznie do poinformowania króla został wyznaczony wikariusz,Marcin Baryczka. Długosz wspominając spotkanie kapłana z królem opisuje,że Kazimierza Wielkiego ogarnął ogromny gniew, obrzucił śmiałego wikariusza obelgami, ale nie podniósł na niego ręki. Monarcha podburzony przez swych doradców, według różnych źródeł, miał od razu uwięzić Baryczke i utopić go w stawie lub puścić go wolno, a dopiero później schwytać w dzień św. Łucji. Osobiście, skłaniam się do wersji Jana Długosza,który w swoich kronikach podaje: „zezwolił na największą zbrodnię, i puściwszy wodze swej zapalczywości, kazał w dzień Ś. Łucyi rzeczonego Marcina Baryczkę ująć, a następującej nocy w rzece Wiśle utopić.”Od tego czasu Kazimierz Wielki stał się zawistnym wrogiem duchowieństwa: „I kościół bowiem ciężarami uciskał, i Chrystusa Pana srogiem prześladowaniem krzyżował.”
Adelajda po około piętnastu latach wygnania zwróciła się do swego ojca: „aby ją z tej niedoli i hańby wybawił, a sprowadził do ojczystego domu, i nie dał jej patrzeć dłużej z upokorzeniem i sromotą na pychę i pomyślność zalotnic.” Decyzja o opuszczeniu kraju została podjęta przez królową z powodu przyjazdu do Polski kochanki Kazimierza Wielkiego, Krystyny Rokiczanki. Podobno sam król zmusił Adelajdę do wyjazdu, aby móc pobrać się z Czeszką. Adelajda przeżyła męża umierając w kraju swego ojca w 1371 roku.
Kolejną kobietą w życiu króla była,wspomniana już, Krystyna Rokiczanka (Rokiczana).Według historyków Krystyna została przedstawiona królowi na dworze Karola IV. Kazimierz był tam z powodów politycznych, aby zawrzeć mocniejszą przyjaźń z Czechami. Karol zapoznał kochliwego króla z piękną Rokiczaną. Działania czeskiego króla były znakomicie przemyślane. Wiedział,że Kazimierz jest wrażliwy na kobiece wdzięki i wykorzystał tę sytuację dla swoich celów. Przede wszystkim Rokiczanka była szpiegiem na dworze Kazimierza Wielkiego, a poza tym przestała realnie zagrażać możliwość dynastycznego sojuszu,który nie był by korzystny dla Luksemburgów. Już po ślubie z Kazimierzem Rokiczana pisze w liście do Karola IV:„przebywając zatem dzięki wam [Karolowi IV] tutaj [w Polsce], możecie mi ufać tak, jak gdybyśmy ciągle jeszcze byli osobiście –w określony sposób – w mieście Pradze.”
Kim była Krystyna Rokiczanka?
Była córką wójta Pragi. W momencie,gdy zwróciła uwagę Kazimierza Wielkiego, była już wdową po mieszczaninie praskim i rajcy Mikulaszu(Mikołaju) Rokiczańskim. Po swoim mężu,który był również kupcem, miała odziedziczyć duży majątek. Z Kazimierzem zaręczyła się w maju 1356 roku, a niedługo potem zawarli związek małżeński. Czeszka bardzo nalegała na ślub, dlatego podejrzewa się,że Kazimierz potajemnie namawiał swoją żonę Adelajdę na opuszczenie Polski, aby mógł pobrać się z Rokiczaną. Ślubu udzielił Jan z Tyńca, mówi się,że musiał się specjalnie przebrać za biskupa, aby Rokiczana uwierzyła w ważność sakramentu. Jednak jest to kwestia sporna, ponieważ Jan był osobą znaną i używającą insygniów biskupich.
Nie zmienia to jednak faktu,że małżeństwo to było nie ważne, albowiem król nadal był żonaty z Adelajdą i popełnił bigamię. Tak jak poprzednie, i to małżeństwo nie przetrwało. Długosz podaje,że król dowiedział się od podwładnych,że królowa nosi perukę, a tak naprawdę jest łysa. Król chciał się o tym przekonać na własne oczy i jak pisze Długosz:"król nie dowierzający temu doniesieniu sam się naocznie o tem przekonał, natychmiast ją od siebie oddalił.”Tak właśnie zakończyło się morganatyczne małżeństwo Kazimierza Wielkiego,choć mówi się,że Krystyna przebywała w Polsce jeszcze do 1365 roku, kiedy to Kazimierz zawarł kolejne małżeństwo.
Po zakończeniu małżeństwa z Krystyną król miał romans z Żydówką, Esterką.
Esterka – największa miłość króla?
Estera Małach - jej dziadek był bardzo szanowanym lekarzem i kupcem z Opoczna,podobno sama znała wiele tajemnic związanych z medycyną. Poznała Kazimierza Wielkiego,kiedy chodziła po lesie zbierając zioła dla chorego ojca.W pewnym momencie zaczął na nią biec spłoszony przez myśliwych tur. Król w ostatniej chwili przeszył zwierzę oszczepem i uratował dziewczynę przed śmiercią. Prawdopodobnie tak mu się spodobała,że wziął ją na swój dwór i niezwykle umiłował.
Piętnastoletnia królowa.
Jadwiga Żagańska - ostatnia żona Kazimierza Wielkiego. Jej ojcem był Henryk V Żelazny, a matką księżniczka mazowiecka, Anna. Urodziła się około roku 1350, kiedy zawierała małżeństwo z Kazimierzem miała zaledwie piętnaście lat. Henryk V był księciem śląskim. Małżeństwo króla z jego córką miało być ostatecznym znakiem przymierza. Dwór krakowski liczył na to,że poślubienie Jadwigi zbliży Kazimierza do odzyskania Śląska. Drugim powodem była możliwość spłodzenia prawowitego następcy tronu. Jak pisze Długosz, Kazimierz był przekonany,że Adelajda nie żyje,jednak inne źródła podają, iż składał prośby do papieża o unieważnienie ślubu z księżniczką heską, natomiast ona odwoływała się i zaskarżała,że Kazimierz sfałszował bullę papieską. Nigdy jednak nie zostało to do końca rozstrzygnięte. Kazimierz zawarł kolejny ślub bigamiczny w 1365 roku,miał wtedy 55 lat. Podobno bardzo kochał Jadwigę i zrezygnował z licznych romansów i skandali. Liczył na potomka, jednak doczekał się jedynie trzech córek,z których jedna zmarła jako dziecko. Po śmierci Kazimierza Wielkiego, na dwór przybyła jegosiostra, Elżbieta Łokietkówna. Zdominowała młodą królową,która z usposobienia była łagodna i ustępliwa. Córki Kazimierza wysłano na Węgry, a Jadwiga wróciła do królestwa żagańskiego.
Tajemnica istnienia Cudki i Sary.
Cudka miała być córką kasztelana sieciechowskiego. W czasie romansu z królem była żoną Niemierzy z Gołczy,który zmarł w 1352 roku. „Miłość” ta trwała niezwykle długo, bo już od 1347 roku, aż do śmierci męża Cudki. Według Oswalda Balzara i Zdzisława Kaczmarczyka to ona, a nie Esterka miała być matką dwóch synów Kazimierza Wielkiego: Pełki i Niemierzy.
Profesor Michał Rożek, znawca Krakowa, twierdzi,że Kazimierz Wielki był związany również z Sarą, Żydówką,która miała zamieszkiwać budynek na Rynku Głównym w Krakowie.
Bilans zysków i strat...
Z pewnością wszystkie małżeństwa i romanse wywarły pewien wpływ na osobę Kazimierza Wielkiego, jego politykę oraz obraz Polski w ówczesnym świecie. Dzięki Esterce Żydzi zyskali wiele przywilejów, wnuczka z małżeństwa Jadwigi i Kazimierza, kilkadziesiąt lat później poślubiła Jagiełłę, co umacniało jego prawa do tronu. Jednak niezaprzeczalne jest to,że przez romanse króla kraj był postrzegany inaczej niż powinien być. O Kazimierzu mówiono,że jest porywczy,nie szanuje swoich żon i innych kobiet, zabił Marcina Baryczkę co wywołało niezwykłe oburzenie m.in. w środowisku kościelnym. Co prawda później podjął próby dążące do odkupienia swych win
i zostały mu one wybaczone przez papieża,ale jego pobudki pozostawiają w tej kwestii wiele do życzenia(gdyby nie rozgrzeszenie nie mógłby zawierać kolejnych związków małżeńskich, choć według prawa, i tak były one nie ważne).Kazimierz Wielki był dobrym władcą, lecz jego życie prywatne nie było udane. Jest wiele hipotez dlaczego tak wielki monarcha nie potrafił zapanować nad swoim życiem. Jedna z nich mówi o tym,że jego ojciec za wcześnie zaczął wprowadzać go w świat polityki, Kazimierz miał nie mieć dzieciństwa dlatego w dorosłym życiu pozostał szalonym chłopcem, może z wielkimi przymiotami na godnego władcę,ale nie na dobrego męża...
